Boeken die mij raken
Al meer dan vijftig jaar speelt fotografie een rol in mijn leven. Soms wat op de achtergrond, soms met volle overgave. De afgelopen vijftien jaar ben ik er weer intensief mee bezig – op straat, in parken, langs de singels van Utrecht. Maar de eerste stappen zette ik in de jaren zeventig, met een analoge camera. De filmrolletjes liet ik ontwikkelen bij fotozaken in de stad, en de afdrukken belandden zorgvuldig geplakt in albums. Die albums heb ik nog steeds. Als ik ze opensla, blader ik niet alleen door beelden, maar ook door herinneringen – aan hoe Utrecht was, en hoe het langzaam veranderde.
De overstap naar digitale fotografie was voor mij geen breuk, maar eerder een verdieping. Met een lichte camera op pad, vaker en langer op zoek naar het juiste licht. En ook inhoudelijk wilde ik meer weten. Ik volgde cursussen bij de Fotoschool Utrecht, en later drie waardevolle jaren bij John Heeren in Amersfoort, waar ik leerde kijken, scherper dan voorheen. Wat mij naast het zelf fotograferen blijft inspireren, zijn fotoboeken. Vooral die boeken die je bekijkt en herbekijkt. Waar je telkens iets nieuws in ziet. In deze nieuwe blogreeks (2 delen) wil ik een aantal van die boeken met je delen. Dat zijn boeken die me geraakt hebben, die me aan het denken zetten of gewoon verrasten. Misschien brengen ze jou ook op ideeën, of vormen ze een aanleiding om zelf op zoek te gaan.
Een kleine tip voor wie op jacht gaat naar inspiratie: veel fotoboeken zijn tweedehands goed verkrijgbaar. Een fijne plek om te neuzen is www.boekwinkeltjes.nl, het aanbod is groot, en vaak zijn de prijzen verrassend vriendelijk.
Utrecht in oorlogssferen – het oog van Nico Jesse
Een boek dat ik geregeld uit de kast trek, is Utrecht 1942, samengesteld uit foto’s van de arts en fotograaf Nico Jesse. Het is een bijzonder werk, omdat het hetdagelijks leven in Utrecht tijdens de Duitse bezetting op een ingetogen, maar indringende manier in beeld brengt. In 1942 kreeg Jesse van gemeentearchivaris J.W.C. van Campen de opdracht om de stad te documenteren. Er leefde in die tijd de angst dat Utrecht, net als Rotterdam, volledig verwoest zou worden door bombardementen. De foto’s waren bedoeld als een soort visueel geheugen: zo was de stad, zo leefden we.
Jesse maakte zo’n 400 zwart-witfoto’s en – opvallend voor die tijd – ook 136 kleurenfoto’s. Hij was een van de weinigen die tijdens de oorlog met kleurfilm werkte. Juist daardoor krijgen sommige beelden iets onwerkelijk eigentijds, terwijl ze tegelijkertijd diep in het verleden geworteld zijn.
Wat me raakt aan dit boek, is de rust die uit de foto’s spreekt. Utrecht lijkt kalm, de straten vaak leeg of bedekt met sneeuw. Je ziet mensen wandelen, fietsen, inkopen doen – alledaagse taferelen in een ongewoon zware tijd. Jesse’s kracht schuilt in zijn terughoudende blik. Hij registreert zonder te sturen en laat de werkelijkheid voor zichzelf spreken. Je voelt als het ware de stilte van de oorlog, zonder dat er geweld in beeld komt.
Voor mij als (oud) Utrechter is het extra bijzonder: veel straatbeelden herken ik meteen. Soms moet ik even kijken water veranderd is, een boom die er nu niet meer staat, maar de ziel van de stad is direct voelbaar. En wat het boek nog meer bijzonder maakt: de samensteller, Frans Crone, zoon van schrijver Cornelis Bastiaan Crone, heeft niet alleen zorgvuldig gekozen uit Jesse’s werk, maar ook dagboekfragmenten en historische context toegevoegd. Daardoor wordt het geen koud fotoboek, maar een levend document.
Utrecht 1942 telt 111 pagina’s en verscheen in 2003. Veel van de foto’s waren tot dan toe nooit eerder gepubliceerd. Het is een boek dat zowel fotografisch als historisch van grote waarde is. En voor wie, zoals ik, de stad met zijn hart bekijkt is dit boek een bron van herkenning en ontroering.
Helaas mag ik uit dit boek geen foto’s publiceren omdat er nog auteursrechten op staan met onderstaande link kan je ze bekijken in de beeldbank van het Utrechts Archief.
Bron:
Uitgever: De Prom
ISBN: 9789068018660
Bindwijze: Hardcover
Aantal Pagina’s: 111
Publicatiedatum: Januari 2003
Twee keer geluk hebben
Boek “The Family of Man”Samen met mijn vrouw trek ik regelmatig naar de Eifel, een prachtig heuvelachtig gebied in Duitsland. We huren daar een vakantiewoning in de buurt van het drielandenpunt Duitsland–België–Luxemburg. Niet te verwarren met het toeristische drielandenpunt bij Vaals, maar een stillere, natuurlijkere plek. Rustige wegen, bossen, weides, afgewisseld met kleine dorpjes. Hier stroomt de rivier de Our als natuurlijke grens tussen Duitsland en Luxemburg, en iets westelijker ligt België. We wandelen veel, maken dagtochtjes naar historische stadjes, musea en genieten van het landschap. In de beginjaren gingen onze kinderen nog mee. Op een bloedhete dag besloten we naar het Benedictijnerklooster in Clervaux (Luxemburg) te gaan. Daar zou een kloosterwinkel zijn met Cd’s met onder meer gregoriaanse muziek. Misschien zat er zelfs een opname bij waarop mijn oom, pater Brockbernd (1911–1983), te horen zou zijn. Van zijn muziek ontvang ik nog altijd jaarlijks royalty’s.
Maar de winkel bleek gesloten. We besloten het middeleeuwse kasteel van Clervaux dan maar te bezoeken. Een stevig bouwwerk uit de 12e eeuw met dikke muren, dus daar zou het wel koeler zijn. Wat we niet wisten: binnenin bevond zich de beroemde fototentoonstelling The Family of Man, samengesteld door Edward Steichen. En ja, er was airco.
Wat we aantroffen, was meer dan verkoeling, het was ontroering, verwondering en herkenning. The Family of Man expositie is een indringend visueel verhaal over de mensheid, samengesteld in de gespannen jaren van de Koude Oorlog. Waar je verdeeldheid zou verwachten, benadrukt het juist wat mensen met elkaar verbindt. In 1955 stelde Steichen, hoofd fotografie bij het MoMA in New York, deze tentoonstelling samen. Hij selecteerde 503 foto’s van 273 fotografen uit 68 landen. Het is een indrukwekkend panorama van het menselijke bestaan.
Grote namen als Cartier-Bresson, Dorothea Lange, Robert Capa en W. Eugene Smith, maar ook onbekende en anonieme fotografen. De foto’s spreken voor zich. Er is geen uitleg nodig en de foto’s hebben geen titel. Enkele voorbeelden zijn: Een baby in een doek, twee mensen die elkaar vasthouden, een man met zijn handen in de aarde, een soldaat met zijn hoofd in de handen. Universele beelden, die menselijk zijn. Herkenbaar, zelfs als je de persoon niet kent of de plek nooit bezocht hebt.
Sinds 1994 is deze tentoonstelling permanent ondergebracht in het kasteel van Clervaux, de geboorteplaats van Steichen. De originele prints zijn gerestaureerd en vormen nu een UNESCO-documentair werelderfgoed – een eer die maar weinig fotografische projecten ten deel valt. Sommigen noemen het idealistisch, zij wijzen op het gebrek aan context of de afwezigheid van structurele discriminatie in de beelden. Maar wat mij raakt, is juist die eenvoud en die zachtheid. Die herkenning van wat ons verbindt. Voor mij laat The Family of Man zien wat fotografie kan zijn: verbindend, troostend, vertellend. Het toont hoe het alledaagse, onverwacht, betekenis krijgt. Na thuiskomst heb ik via www.boekwinkeltjes.nl het bijbehorende boek opgespoord, en jawel, een eerste druk. Het boek was zichtbaar doorleefd, maar volledig, met alle 503 foto’s nog intact. Het boek wordt overigens nog steeds herdrukt.
The Family of Man is voor mij een blijvende inspiratie. Niet alleen vanwege de beelden, maar om het idee erachter. In een tijd waarin beelden vaak vluchtig zijn, nodigt dit werk uit tot het goed te bekijken en tot je op te nemen. Je gaat wat dieper nadenken over wat het betekent om mens te zijn in samenhang met elkaar.
Op deze foto’s rusten auteursrechten. Om een indruk te krijgen van hoe de expositie in 1955 eruitzag, klik dan op onderstaande link.
https://www.moma.org/calendar/exhibitions/2429
Bronnen:
The Family of man | Wikipedia
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Family_of_Man
Steichen Collections CNA
https://steichencollections-cna.lu/eng/collections/1_the-family-of-man
Edward Steichen | Wikipedia
https://nl.wikipedia.org/wiki/Edward_Steichen
Steichen Collections | Luxembourg
https://steichencollections-cna.lu/eng/collections/1_the-family-of-man
Chateau de Cleveaux | Luxembourg
Foto header: – 2018 © André Brockbernd