Kerken in Utrecht – Deel 2

Waar geloof, stad en licht samenkomen

In mijn vorige blog https://www.brockys-oog.nl/kerken-in-utrecht-deel-1/  schreef ik over de kapittelkerken van Utrecht, de indrukwekkende middeleeuwse bouwwerken, die ooit het domein waren van kanunniken de geestelijken en geleerdheid, maar waar gewone burgers niet mochten komen. Maar er waren ook kerken die wél onderdeel waren van het dagelijkse stadsleven en dat waren de parochiekerken. En juist daar, waar de stad ademde en mensen samenkwamen, vind ik als fotograaf het hart van Utrecht.

De gotische Domkerk, met haar hoge gewelven en monumentale stilte, is een plek van overweldiging. Ik kom er graag. Niet alleen om haar geschiedenis te voelen, maar om te zoeken naar het moment waarop het licht een zuil streelt, of een schaduw zich langs de eeuwenoude stenen vleit. De Domkerk was ooit voorbehouden aan de geestelijken, maar vandaag mag iedereen binnenlopen, wat een mooie omkering van vroeger tijden is. Toch voel je het verschil nog. Buiten, op een paar minuten lopen onder de Domtoren door ligt de Buurkerk. Daar was het anders, daar bruiste de stad.

De Buurkerk, een Stadskerk van het volk

De Buurkerk was de eerste parochiekerk van Utrecht. Geen gesloten kerk, maar een plek waar bakkers, timmerlieden, marktkooplui, brouwers en koopmannen op zondag samenkwamen. Waar de preek in het Nederlands werd gehouden en het plein vóór de kerk op doordeweekse dagen veranderde in een levendige marktplaats. Deze kerk was geen eiland, maar een spiegel van de stad. Wat mij telkens raakt wanneer ik de Buurkerk fotografeer, waar tegenwoordig het Museum Speelklok huist, is hoe voelbaar haar functie als ontmoetingsplek is gebleven. Toen het in de tachtiger jaren nog geen museum was, ging ik daar op zaterdagmiddagen luisteren naar orgelconcerten. De ruimte lijkt nog steeds te luisteren, alsof ze zich herinnert wie er ooit liep. Tijdens het gouden uur krijgt de Buurtoren een gloed die mij telkens opnieuw stil maakt. Dan zie je niet alleen steen, maar geschiedenis. De kerktoren is ooit beschoten door de Spaanse bezetter in de 16^e eeuw vanaf de dwangburg Vredenburg. De kanonskogels zitten nog in de muur.

De toren zelf vertelt trouwens ook verhalen. Vroeger hingen er klokken met bijzondere functies: de waakklok, die de stad waarschuwde voor gevaar; de banklok, die zittingen van de rechtbank aankondigde; en de raadsklok, die luidde wanneer het stadsbestuur bijeenkwam. Zelfs een cachot, een gevangeniscel, was in de toren verborgen. Hier wás het stadsleven, letterlijk en figuurlijk.

De Jacobikerk, pelgrims en stormen

In Wijk C staat de Jacobikerk, robuust en een ingetogen. Ze wordt vaak de tweede parochiekerk van Utrecht genoemd. Als ik haar fotografeer krijg ik een moment van verstilling. De Jacobikerk is gebouwd voor pelgrims die op weg gaan naar Santiago de Compostella. Geen grootse pracht zoals de Dom, maar wel een krachtige eenvoud. De geschiedenis zit haar in de stenen zoals een blikseminslag in 1672 en een storm, een gehavende toren die pas in 1953 weer een spits kreeg. Ook deze kerk wordt nu gebruikt voor diensten én culturele evenementen. Het leven gaat er verder.

De Nicolaïkerk, romaanse rust

Aan het Nicolaaskerkhof, iets verscholen in het museumkwartier, vind je de Nicolaïkerk. Een van de oudste kerken van Utrecht, gebouwd rond 1122. Romaanse bouwkunst, ingetogen en krachtig. Wat mij aantrekt aan deze plek is de soberheid. Hier hoef je niet veel te zeggen. Het gebouw ademt zelf al genoeg. De dikke romaanse muren met haar kleine rondboogvensters. Het licht komt er anders binnen, zachter. Elke steen is een getuige van de geschiedenis van Utrecht. Ik fotografeer de Nicolaïkerk het liefst als ik er toevallig langsloop. Als het licht nét goed valt, als er iemand even stil staat, of als er iets ritselt in de bomen ernaast. Dan krijg je foto’s die niet alleen laten zien wat er is, maar wat er was en er nog altijd is.

Waarom ik kerken fotografeer?

De Kerken in Utrecht zijn voor mij geen losse gebouwen. Ze zijn mijlpalen in de tijd. Ze herinneren ons eraan dat mensen al eeuwen op deze plekken kwamen met hoop, verdriet, vragen en rituelen. Ze dragen de stad, zonder zich op te dringen. En als fotograaf zoek ik naar dat ene moment waarop alles samenvalt: licht, vorm, stilte en aanwezigheid. Soms hoef je alleen maar te wachten. Het juiste moment komt vanzelf, als een zachte fluistering. En juist dan, als je niet zoekt maar vindt, ontstaat de mooiste foto. Utrecht leeft rondom haar kerken. En met mijn camera probeer ik daar iets van te bewaren.

Stenen en licht

Utrechtse kerken, ze staan er al eeuwen
niet als muren, maar als adem
stil, luisterend naar de voetstappen
van mensen die komen en gaan

De Nicolaïkerk met haar dikke muren
houdt het gedruis van de stad buiten
en het hart binnen
een fijne plek voor stilte

Ik loop, kijk en wacht
soms beweegt er iets
een vogel op het dak
een schaduw van een tak

Een glimp van eeuwigheid
in een flits van licht

Bronnen
Buurkerk:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Buurkerk, Buurkerk: Een uitgebreid artikel over de geschiedenis van de Buurkerk, inclusief haar rol als oudste parochiekerk van Utrecht en huidige functie als locatie van Museum Speelklok.​
Museum Speelklok:
https://www.museumspeelklok.nl/, Het museum dat sinds 1984 in de Buurkerk is gevestigd en informatie biedt over de transformatie van kerk naar museum. ​
Utrecht Altijd:
https://www.utrechtaltijd.nl/verhalen/de-avondklok-in-utrecht/ De avondklok in Utrecht: Beschrijft de historische functie van de klokken in de Buurkerk, zoals de waakklok die de stad waarschuwde voor gevaren. ​
Jacobikerk:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Jacobikerk_(Utrecht) Jacobikerk (Utrecht): Bevat details over de geschiedenis van de Jacobikerk, haar rol als pelgrimskerk en architectonische ontwikkelingen. ​
Ontdek Utrecht:
https://www.ontdek-utrecht.nl/locatie/jacobikerk Informatie over de oorsprong en evolutie van de Jacobikerk, met nadruk op haar betekenis voor pelgrims. ​
Nicolaïkerk:
https://www.kerkenkijken.nl/kerken/nicolaikerk Kerken Kijken Utrecht, Nicolaïkerk: Beschrijft de geschiedenis en bouw van de Nicolaïkerk, inclusief haar ligging op een kruising van waterwegen en de toewijding aan Sint Nicolaas.
Fotografie:
Nicolaikerk: – Bron Kopfoto: Het Utrechts Archief – Catalogusnummer 37477
Alle andere foto’s: © André Brockbernd | 2025